Mowa  odgrywa  ważną  rolę  w  społecznych  kontaktach  człowieka  z  innymi  ludźmi. Dzięki  odbieraniu  i  rozumieniu  mowy  dziecko poznaje  otaczający  je  świat,  a  dzięki umiejętności mówienia i precyzyjnej komunikacji zdobywa potrzebne mu informacje, wyraża własne myśli,  uczucia  i  pragnienia. Prawidłowy  rozwój  mowy  dziecka  stanowi  podstawę kształtowania się i rozwoju jego osobowości. Rozwój społeczny jest ściśle uzależniony od rozwoju mowy. Kontakty  z  otoczeniem stymulują proces myślenia dziecka, wzbogacają zasób jego słownictwa, przyczyniają się do stosowania poprawnych form gramatycznych, uczą właściwego posługiwania się melodią, akcentem,  intonacją  i  rytmem  wypowiedzi. Wszelkie zaniedbania środowiskowe,   brak wzorców  do naśladowania  lub  istnienie  nieprawidłowych  wzorców  mowy skutkują opóźnionym rozwojem mowy bądź wadami wymowy u dzieci. Prawidłowy  rozwój  mowy,  poza  poprawnym myśleniem  i  rozwojem  społecznym, świadczy o dojrzałości dziecka do podjęcia nauki szkolnej. Wiek przedszkolny  jest  zatem  najważniejszym i decydującym okresem w  kształtowaniu  i  rozwijaniu  mowy  dziecka. Należy  zadbać  nie  tylko  o zapobieganie i  korygowanie  powstałych  zaburzeń,  ale  również  o  usprawnianie  i  stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy, by przebiegał właściwie i bez zakłóceń, by terapia zaniedbań z tego okresu nie następowała dopiero w szkole. W większości przypadków dzieciom z opóźnionym rozwojem artykulacji i prostymi wadami  wymowy  mogą  pomóc  odpowiednio  dobrane  ćwiczenia,  realizowane  w  formie zabawowej, wzmocnione wzorem mowy logopedy i nauczyciela oraz systematyczną pracą zaangażowanego rodzica. Trzeba zainteresować,  uwrażliwić, zachęcić nauczycieli i rodziców do czuwania  nad właściwym kształtowaniem się systemu językowego dzieci oraz kontynuowania  na  zajęciach  w przedszkolu  i w  domu  ćwiczeń usprawniających mowę

W przedszkolu realizowany jest zatwierdzony przez Radę Pedagogiczną w 2017 roku autorski program logopedyczny „Słyszymy, rozumiemy, mówimy poprawnie” przeznaczony dla dzieci przedszkolnych o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej,  z autyzmem dziecięcym oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi.  Trzy obszary tj. słuch, rozumienie oraz mowa czynna (często występująca dopiero po długim okresie terapii), stanowią jedne z najważniejszych  części składowych rozwijania komunikacji. Z kolei by rozwinęła sie poprawnie mowa czynna musi wystąpić jej rozumienie, czyli mowa bierna. 

Program został podzielony na trzy obszary:

1. ” Słyszę”- rozwijanie percepcji słuchowej
2. „Rozumiem”- rozwijanie mowy biernej
3. „Mówię”- rozwijanie mowy czynnej

W każdym z obszarów zostały wyznaczone cele ogólne, przedstawiono etap pracy, ćwiczenia ogólne do danego etapu oraz cele operacyjne. W dalszej części można będzie znaleźć przykłady konkretnych ćwiczeń. Nauka właściwego przyjmowania pokarmów znajduje się w części „Mówię”, gdyż bez tych umiejętności (dzięki którym kształtuje się sprawność aparatu mowy), nie jest możliwa właściwa mowa czynna. Program przeznaczony jest do realizacji na zajęciach logopedycznych.  Program „Słyszę, rozumiem, mówię” jest propozycją rozwiązań terapeutycznych, które należy opracować   i dostosować dla każdego dziecka indywidualnie ze względu na zróżnicowane zaburzenia komunikacyjne a także możliwości intelektualne oraz psychomotoryczne, dlatego obejmuje tak duży zakres materiału (od wokalizacji do zdań prostych). Na każdych zajęciach realizowane będą ćwiczenia z każdego z obszarów, czyli pół godziny zajęć będzie podzielone na trzy etapy: ćwiczenia słuchowe, ćwiczenia rozwijające rozumienie mowy oraz ćwiczenia rozwijające mowę czynną. 

Głównymi celami programu są:

-rozwój percepcji słuchowej

-rozwój mowy biernej 

-rozwój mowy czynnej 

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ

I OBSZAR- „Słyszę”- rozwijanie percepcji słuchowej 

-Praca z programem „Świat dźwięków”- logopeda przed dzieckiem rozkłada planszę z trzema o obrazkami np.: pies, kaczka, kot. Następnie puszcza z płyty CD odgłosy. Dziecko ma wskazać palcem, który dźwięk słyszy. Następnie wykorzystuje kolejną planszę z zestawu i ćwiczenie wykonuje się w ten sam sposób

-Praca z programem „Mówiące dźwięki”- logopeda pokazuje dziecku obrazek ze zwierzęciem (pojazdem, rzeczami codziennego użytku, instrumentami), nazywa zwierzę i puszcza odgłos jaki wydaje. np.: „to jest pies. Pies robi hau, hau”. W dalszej części terapii można pokazać dziecku obrazek z programu, nazwać go, puścić odgłos a następnie dziecko spośród pokazanych mu figurek zwierząt wybiera tę, którą widzi w komputerze.

-Dziecko dobiera obrazek do usłyszanego dźwięku. np.: klucze, dzwonienie łyżeczką o kubek, bębenek, grzechotki, 

-Puszczamy dziecku piosenkę głośno a następnie mówimy: „głośno” zatykając uszy i krzywiąc twarz. Następnie puszczamy piosenkę cicho i mówimy: „cicho” ściszając głos i przykładając palec do ust (gest ććććiii….). Powtarzamy czynność a dziecko odpowiednio reaguje. Zatyka uszy lub przykłada palec do ust.

-To samo ćwiczenie można wykonać z pomocą obrazków-symboli „głośno”, „cicho”. W odpowiednim momencie dziecko wskazuje dany obrazek

-Puszczamy dziecku piosenkę szybko  a następnie mówimy: „szybko” szybko klaszcząc w dłonie. Następnie puszczamy piosenkę wolno i mówimy: „wolno” powoli klaszcząc w dłonie. Powtarzamy czynność a dziecko odpowiednio reaguje

– Do jednego pojemnika nasypujemy groch, makaron lub coś innego, co bardzo stuka, a do drugiego wsypujemy np.: cukier. Potrząsamy pojemnikiem z grochem i mówimy: „głośno”. Później potrząsamy pojemnik z cukrem i mówimy „cicho”. Następnie prosimy dziecko by potrząsnęło pojemnikiem głośno lub cicho.

-Wystukiwanie rytmu na bębenku, grzechotce lub kastanietach. Dziecko słucha ile razy logopeda wystukuje rytm na bębenku a następnie wystukuje podany rytm

-Logopeda prezentuje dziecku trzy obrazki np.: kot, dom, kubek. Następnie wypowiada nazwy przedmiotów znajdujących się na obrazkach w różnej kolejności. Dziecko stara się zapamiętać kolejność słów i układa obrazki w odpowiedniej kolejności 

II OBSZAR-  „Rozumiem”- rozwijanie mowy biernej

-Przy nauce nawiązania i utrzymania kontaktu wzrokowego nagradzamy dziecko (pochwała) i mówimy „Tak! Pięknie na mnie patrzysz” 

– Przykuwamy wzrok dziecka do własnej twarzy przysuwając jakąś rzecz np. piłeczkę na wysokość swoich oczu, malujemy usta szminką o intensywnym

kolorze, zakładamy słoneczne okulary, bawimy się w zabawę „kuku, aha!” (na podstawie prof. J. Cieszyńskiej) 

-Przy nauce podstawowych komunikatów- jeśli dziecko nie reaguje- najpierw wykonujemy czynność z dzieckiem. Mówimy: „Chodź do mnie”- wykonujemy gest ręką („chodź”) i wyciągamy do dziecka ręce. Mówimy: „Usiądź na krześle”- idziemy po dziecko i pomagamy dziecku usiąść na krześle powtarzając jeszcze raz komunikat. Podobnie ćwiczymy inne komunikaty 

-Podczas poznawania schematu własnego ciała można wykorzystać różne piosenki z pokazywaniem części ciała, Pokazywanie części ciała np. lalki, osób na zdjęciach , obrazkach. Układanie plansz postaci z rozsypanymi częściami ciała, rysowanie obrazków, na których wyróżniamy części ciała. 

-Do rozwijania naśladowania przez dziecko innej osoby można wymyślić wiele zabaw. Np. zabawa „Zrób taką samą minę jak ja”, wykorzystujemy wcześniej ćwiczony schemat ciała. „Podnieś rączkę do góry”, „Pokręć główką”, „Dotknij nosa” itd. Logopeda wrzuca do swojego pojemnika zabawki a dziecko wrzuca te same do swojego. Siadamy na przeciwko dziecka i mówimy” Pani podnosi ręce do góry!”-podnosimy ręce do góry. „Teraz ty podnieś ręce do góry”-mówiąc „ty” lub wymawiając imię dziecka, dotykamy jego ramienia. Jeśli dziecko nie wykonuje polecenia, zadanie wykonujemy jego rękami. Mówimy: „Ręce do góry!!!” 

-Rozwijanie słownika biernego wychowanków rozpoczynamy od rzeczy znajdujących sie w najbliższym otoczeniu (do obrazków, zdjęć przechodzimy w późniejszym czasie). Pokazujemy dziecku różne przedmioty i je nazywamy. Później logopeda prosi, by dziecko podało jakiś przedmiot. Można polecić dziecku, by wrzuciło wymieniony przez terapeutę przedmiot do pudełka 

-W późniejszym czasie możemy te ćwiczenia wykonywać na obrazkach, zdjęciach, np. dobieranie w pary: rzecz- obrazek, obrazek-obrazek, dwa samochody na dwóch obrazkach, ale różniące się od siebie. 

-Ćwiczenie czynności rozpoczynamy od pokazywania dziecku różnych czynności wykonywanych podczas dnia. Zawsze mówimy dziecku, co w danej chwili robimy. np.: ” Wiktoria ubierasz się”, „Rzucamy piłką”, „Idziemy na spacer” 

-pokazywanie obrazków lub zdjęć przedstawiających czynności np.: „Pan biegnie”, „Pani gotuje”, „Dziecko bawi się”. Rozkładamy przed dzieckiem obrazki i mówimy „Daj mi obrazek, na którym pani gotuje”.   

III OBSZAR- „Mówię”- rozwijanie mowy czynnej

-ćwiczenia odwrażliwiające  strefę orofacjalną możemy wykonywać przy pomocy przedmiotów o różnych fakturach np.: gąbka, futerko, szczoteczka do zębów, wełna itp. Dotykamy (w miarę możliwości)twarzy dziecka tymi fakturami oswajając je z dotykiem. Podobne ćwiczenia możemy wykonywać z różnicowaniem temperatury. Stosujemy masaże zewnętrzne oraz wewnętrzne. 

-ćwiczenia języka, warg i podniebienia: • „czyścimy ząbki językiem”- wykonujemy ruchy językiem jakbyśmy chcieli wyczyścić nim zęby • wypychamy językiem policzki • język wydaje odgłos kopyt konia • cmokamy • pokazujemy jak krowa żuje trawę • nakładamy jedną wargę na drugą • parskamy jak koń • układamy usta do uśmiechu i robimy dzióbek. I tak na przemian  

-ćwiczenia oddechowe: • pokazujemy dziecku jak należy oddychać (wdech nosem, wydech ustami) • gdy bierzemy wdech- podnosimy ręce do góry, gdy wydychamy powietrze, opuszczamy ręce i wymawiamy różne samogłoski

• dmuchanie piłeczki pingpongowej, piórek, wacików • puszczanie baniek mydlanych • wydmuchiwanie kółek na lustrze 

-rozpoznawanie i nazywanie emocji „wesoły, zły, smutny” możemy realizować na podstawie: „Powiedz mi, co odczuwasz”- ćwiczenia dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, afazją oraz dla dzieci dwujęzycznych J. Cieszyńskiej 

– wspomaganie się rytmogestami przy wypowiadaniu samogłosek (elementy „Psychostymulacyjnej metody kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia” M. Młynarskiej i T. Smereki. Są to ruchy rąk towarzyszące mowie, wspomagające czynność mówienia na etapie podstawowym.) Siadamy z dzieckiem na dużej piłce przed lustrem, wymawiamy daną samogłoskę, wykonujemy w tym samym czasie odpowiedni rytmogest. Możemy w tym czasie na piłce skakać aby wspomóc wywołanie wokalizacji. 

-ćwiczenie i utrwalanie samogłosek możemy ćwiczyć z pomocą książki „Od zabawy do mówienia” Marzeny Machoś (zabawy z pacynką, wykonywanie różnych zadań np. budowanie wieży z klocków i równoczesne wymawianie samogłoski) 

-Ćwiczenia z programem „Mówiące obrazki”- pokazujemy dziecku na komputerze obrazki zwierząt i włączamy odgłosy jakie wydają. „To jest kot. Kot robi miau”, „miau”,”miau”. Zadaniem dziecka jest powtórzenie odgłosu jaki wydaje zwierzę (rzecz codziennego użytku, instrument, pojazd) 

-Polecamy dziecku by podało nam zwierzątko, które robi me, me. Dziecko podaje kozę. „Tak!, brawo. To jest koza. Koza robi me, me”. Dziecko powtarza „me, me”. 

-Wyciąganie z worka różnych przedmiotów, nazywanie ich 

-W miarę możliwości pokazujemy dziecku wykonywanie różnych czynności i nazywamy je. Można do tego wykorzystać pomoce dydaktyczne, nagrany film z

wykonywaną czynnością. Pracujemy także na zdjęciach bądź obrazkach. Każdą czynność nazywamy np.: „Pani pierze”, „Pan idzie”. Dziecko powtarza za nami.  

Program logopedyczny „Słyszę, rozumiem, mówię” realizowany będzie na zajęciach logopedycznych w przedszkolu integracyjnym. W związku z tym, że uczęszczają do niego dzieci o bardzo zróżnicowanym rozwoju psychofizycznym, intelektualnym ów program może być TYLKO szkieletem pomocnym  w planowaniu terapii indywidualnej każdego dziecka. Nie jest rzeczą realną aby wszystkie dzieci na przykład po roku terapii osiągnęły etap rozwoju mowy na poziomie zdań będąc we wrześniu na etapie koncentrowania uwagi na rozmówcy                                i nawiązywaniu z nim kontaktu wzrokowego przy realizacji kilku samogłosek. Dlatego program ten będzie realizowany przez dłuższy okres czasu.

EWALUACJA   Program logopedyczny „Słyszę, rozumiem, mówię” realizowany jest na zajęciach logopedycznych w przedszkolu integracyjnym. W związku z tym, że uczęszczają do niego dzieci o bardzo zróżnicowanym rozwoju psychofizycznym, intelektualnym ów program może być TYLKO szkieletem pomocnym w planowaniu terapii indywidualnej każdego dziecka. Nie jest rzeczą realną aby wszystkie dzieci po roku terapii osiągnęły etap rozwoju mowy na poziomie zdań będąc we wrześniu na etapie koncentrowania uwagi na rozmówcy  i nawiązywaniu z nim kontaktu wzrokowego przy realizacji kilku samogłosek. Dlatego program ten będzie realizowany przez dłuższy okres czasu.